Warga masyarakat Kediri brang wetan dumunung ing perenging Gunung Kelud. Warga masyarakat kasebut sumenar ing Kecamatan Kandangan, Kepung, Puncu, lan Ngancar. Kediri nduweni latar belakang sejarah lan budaya kang akeh banget, krana dinasti Isyana dadi panguwasa ing Kediri wiwit abad X nganti XIII. Kerajaan iki didegake dening Empu Sendog (929-947 M). Dinasti kang dadi panguwasa suwene 300 taun iki wis nglairake 13 raja, lan raja Kediri kang pungkasan saka dinasti iki yaiku Prabu Kertajaya (Dandanggendhis) ing taun 1185-1222.

Jaman dinasti Isyana minangka jaman kencana rukmine sastra klasik, ana empu sastra kang ngasilake karya misuwur, yaiku Empu Triguna ngarang crita Kresnayana, Empu Maguna ngarang Sumansantaka, Empu Darmaja ngarang Smaradhana, Empu Sedah lan Empu Panuluh nyusun buku Bharatayuda, Empu Panuluh nyusun buku Gatotkacasraya, Empu Tan Akung nyusun buku Lubdaka. Lakon tresna abadi abdi Panji lan Candrakirana minangka karya sastra misuwur sing pengaruhe nganti tekan Malaya (Malaysia) lan kerajaan Muangthai.

Residu (sisa peninggalan kuna) ing perenging Gunung Kelud, yaiku upacara adat Larung Sesaji. Larung tegese jegur utawa kenter, tembung nglarung tegese njegurake, ngenterake. Mula saka iku sing jenenge nglarung (Larung Sesaji) ya kudu ana banyu. Wondene yen ora ana banyune jenenge ritual, dudu larung (nglarung).

Upacara adat Larung Sesaji Gunung Kelud ing Kabupaten Kediri minangka tradhisi kanthi ancas tujuan kanggo nyenyuwun berkah, nyenyuwun rejeki akeh didohake saka malapetaka lan nyenyuwun keslametan donya akherat. Ning tujuan kang luwih utama saka pelaksanaan upacara iki yaiku kanggo ningkatake kualitas manunggaling kawula Gusti (nyawijine antarane Gusti Kang Akarya Jagad lan umat kang diciptakake). Larung Sesaji Gunung Kelud dileksanakake setaun sepisan, wondene pelaksanakane gumantung marang kahanane.

Miturut katrangan Sukemi (Kades Sugihwaras), nalika isih wujud kawah, Larung Sesaji Gunung Kelud wis dileksanakake wiwit taun 2005. Ning bareng taun 2007 kobong, lan sabanjure njedhul anak gunung, Larung Sesaji Gunung Kelud banjur ora dianakake. Wondene minangka gantine banjur dileksanakake Ritual Anak Gunung Kelud. Lagi wiwit taun 2014, sapungkure Gunung Kelud njeblug, Larung Sesaji Gunung Kelud banjur dianakake maneh. Sarehne kahanan dalan tumuju kawah nganti saiki isih rusak, arak-arakan Larung Sesaji Gunung Kelud dhek dina Setu Pon tanggal 30 September 2017 kepungkur ora bisa nganti tekan kawah. Krana iku larung sesaji sing khusus warga Desa Sugihwaras banjur dileksanakake dhek dina Setu Legi tanggal 23 September 2017.

Ubarampe sesaji sing dilarung menyang kawah Gunung Kelud dina iku arupa endhas wedhus sasikile, sakulite, sagetihe. Wondene daginge kanggo slametan nyambung tuwuh. Sarehne ubarampe sesaji sing dilarung menyang kawah Gunung Kelud wis dileksanakake seminggu sadurunge, arak-arakan Larung Sesaji Gunung Kelud dhek dina Setu Pon mung tekan perenge, dudu kawahe. Kejaba dieloni peserta saka 10 desa (Sugihwaras, Ngancar, Babadan, Sempu, Manggis, Margourip, Bedali, Kunjang, Jagul, Pandantoya) lan umat Hindu saka Kabupaten Kediri, uga diestreni dwija-dwija SD lan SMP sak-Kabupaten Kediri.

Isih miturut katrangan Sukemi, kango ngregengake upacara adat Larung Sesaji Gunung Kelud uga dianakake Festival Kelud 2017. Gagasan kasebut muncul saka memori prastawa Gunung Kelud tengah wengi 14 Februari 2014 kepungkur. Jeblugane wektu iku njalari langit peteng ndhedhet. Material sing metu saka njero kawah nyebabake desa-desa ing sakitere ancur. Yutan wong uga kudu ngungsi, ninggalake omah lan maneka aktivitase kanggo sawetara wektu. Golek papan aman, nylametake nyawa saka amukane “Lembu Sura”.

Memori kasebut kang sabanjure munculake infirasi Festival Kelud 2017 kanthi tema “Gugah Kelud”. Tema kang ngupaya nglalekake prastawa erupsi dahsyat telung taun kepungkur. Nglalekake dhampak bencana kang disebabake dening jeblugan gunung kang dhuwure 1.731 meter saka lumahe segara.

Ngowahi dadi tangine kesadaran lan semangat pasca erupsi. Dadi paneges yen bencana kang dumadi krana erupsi Gunung Kelud kasebut dudu musibah, ning titik pijak owah-owahan kesadaran yen Gunung Kelud kudu tansah dikurmati, dijaga lan dilestarekake.

Gugah Kelud ora saderma tema kang dumadi rong tembung, Gugah Kelud uga nduweni dimensi semangat warga perenging Gunung Kelud. Semangat kang bali munculake potensi kang ana, krana Gunung Kelud ora mung nyimpen potensi jeblugan dahsyat wae. Gunung Kelud uga nyimpen potensi gedhe ing adat-istiadat, budaya, nilai tradhisi, sarta kearifan lokal. Kabeh nyawiji ing potensi gedhe donyane wisata.

Festival Kelud kanthi tema “Gugah Kelud” iki dikarepake ora mung dadi ajang promosi wisata wae. Ning uga bisa masarake kabeh potensi sing diduweni kang bisa ningkatake kunjungan wisata Gunung Kelud. Mligine pasca erupsi kang dumadi telung taun kepungkur.

Isih ana maneh event kang tansah diantu-antu, ana bursa woh-wohan lan agrobisnis, Kelud Bike Camp, Festival Jaranan, Lomba Tari lan Pentas Campursari, sarta kang banget diantu-antu para pecinta oleh raga mlayu, Kelud Volcano Road Run (KVRR) minangkat penutup.

Bali maneh atur sakawit, sadurunge arak-arakan Larung Sesaji Gunung Kelud dileksanakake, warga nganakake bengi tirakatan lan masang pager desa ing papan-papan kramat. Ubarampe sesaji kanggo masang pager desa antarane liyan, yaiku: cok bakal kembang gatal, menyan madu ganda arum, sekar telon ganda wangi (kembang telon), panggang ayam tulak raja muka, pisang ayu apupus cindhe (pisang raja lan pisang ambon ijo), jenang sapta warna (bubur pitung rupa), arang-arang kembang (dhawet ketan juruh), asahan bekti pertiwi, golong angesti tunggal (golong kabehe sanga), pudah ripih widadari, lan raja tetukulan (asile olah tetanen).

Wondene arak-arakan Larung Sesaji Gunung Kelud ing esuke ditata kaya mangkene: paling ngarep, barisan ogoh-ogoh Pitik Walik Saba Kebon minangka maskote Kabupaten Kediri, banjur barisan nggawa buceng lanang sing digawe saka nanas, barisan punggawa mikul Dewi Kilisuci, barisan putri dhomas saka SMPN I Ngancar, barisan nggawa buceng wadon sing digawe saka maneka woh-wohan, barisan umat Hindu, sesepuh adat kang maca mantra, pengawal sesepuh adat, sesepuh desa, pengawal sesepuh desa, barisan nggawa songsong agung, barisan nggawa tumpeng agung, barisan nggawa sesaji asile olah tetanen, barisan kejawen, barisan perangkat desa, lan barisan warga masyarakat.

n