Saben malem Slasa lan Jemuwah Kliwon apadene saben wu­lan Sura, meh saben bengi komplek Pasa­reyan Kotagede, Yogyakarta, ora tau ken­dhat ditekani wong para tirakat utawa zia­rah. Racake wong sing tirakat mung padha wungon utawa lelungguhan ana sakia te­ngene masjid gedhe utawa pasareyan Agung Kotagede. Nanging uga ora kurang kurang ing wanci tengah wengi banjur pa­dha merlokake adus ana Sendhang Seliran (Siliran) kang mapan ana sakidule pasare­yan, utawa siram ing Sendhang Kemuning kang du­mu­nung ana pojok lor kulon cepuri pa­sareyan sisih njaba.

Miturut ature Mbah Pujo (76) kang wis puluhan taun njaga Pasareyane Panemba­han Senopati ing Kotagede Yogyakarta, sendhang Saliran iku wis ana nalika Pa­nembahan Senopati ngasta pusaranning praja Mataram. Papan iki kabangun ancase kinarya ngenggar-enggar penggalihe. Ana dongeng sing ngandhakake menawa Pa­nembahan Senopati kelangan lenga Ja­yeng­katon, musna ora karuwan ana ngen­dhi dununge. Sawijining dina sang nata priksa ana bulus putih ing Sendhang Seli­ran. Kewan iki banjur diparingi jeneng Kyai Dhudha. Minangka jodhone Kangjeng Pa­nembahan senopati paring dhawuh ma­rang para abdi dalem supaya diparingi bulus wadon siji maneh. Bulus iki banjur diwenehi jeneng  Nyai Mbok Lara Kuning. Kabeh bulus iki saiki mung kari jenenge, wis padha mati.

Beda karo sendhang Kemuning kang dumunung ing Dusun Sayangan, Kelurahan Jagalan, Kecamatan Banguntapan, Kabu­paten Bantul. Miturut critane masyarakat kang manggon ana sakulone sumber ba­nyu iki, sing yasa sendhang Kemuning iki Kangjeng Sunan Kalijaga. Sendhang iki bi­ye­ne alas gung liwang liwung kang aran alas Mentaok, kala semana Kangjeng Panembahan senopati semedi ing alas iku saperlu nitik lemah kang bakal kanggo adheg negara. Kangjeng Panembahan Se­nopati kerawuhan Kangjeng Sunan Kalija­ga. Panjenengane kraos ngorong banget nuli lemah kang ana kono banjur dijojoh nganggo cis. Sanalika metu banyune kang wening banget.

Ing tembe papan iki didadekake sum­ber. Saka kersane Kangjeng Panembahan tuk utawa sumber banyu bening kimplah kimplah iki diparingi jeneng Sumber Kemu­ning, jalaran ing salore sendhang ana wit-e kemuning (murraya paniculata) tuwa banget nanging ora cetha wit iki tandhuran anyar apa asli wiwit jaman semana. Mung wae masyarakat sakiwa tengene papan kono padha percaya menawa wit kemu­ning kuwi minangka  papan padunungane para lelembut kang mbaureksa  alas Men­thaok.

Miturut critane Subarjo Gembil (65), ju­ru kunci Sendhang Kemuning nalika Kan­tor Suaka Peninggalan Sejarah lan Purba­kala nganakake rehabilitasi tembok pager pasareyane Panembahan Senopati, wit iki wis ora ana. Papane banjur diratakake pi­san. Papan kono iku biyene kanggo ngo­bong dupa utawa menyan dening para pa­wongan kang padha ngalap berkah.

Udakara selawe taun kepungkur, saku­penge sendhang Kemuning iki dening Tom Silver sawijine perusahaan kerajinan pe­rak ing Kotagede diyasakake singgetan saka beton. Singgetan iki kanggo pemisah antarane papane priya lan wanita kang arep siram. Ing sakidule sendhang uga diyasakake papan kanggo WC mligi kanggo priya lan wanita.

Sendhang Kemuning iki senadyan mang­sa ketiga ngerak banyune ora tau asat, mung radha angok. Yen ing mangsa ketiga jerone banyu sendhang mung udakara 20 cm, nanging yen pinuju mang­sa rendheng jerone bias nganthi nggayuh 100 sentimeter. Mula yen mangsa ketiga ngerak anggone njupuk banyu kudu ngang­go timba. Kayadene sendhang Seli­ran sumber banyu iki uga diingoni iwak lele lan iwak banyu jinis liyane. Biyen karo Pak Bardjo uga nate diingoni bulus putih cacahe loro, nanging kabeh mati meh tung­gal mangsa karo matine bulus Sen­dhang Seliran taun 1987.

Miturut ature Subardjo, pawongan kang kepengin ngalap berkah ing sen­dhang iki biyasane sawise siram ing wanci tengah wengi banjur tafakur ana angkur, yaiku papan mluwa (suwung/kothong) antarane tembok tuwak (penyangga) pa­ger pesareyan. Yen ketrima panyuwune kang kawogan bakal diimpeni weuh ma­can putih. Ana kang nyebut macan putih iki jenenge Kyai Kopek, klangenane Panem­bahan Senopati. Ana maneh pasek­sen kang nyritakake yen ana impene dite­kani ula putih kang gedhe banget. Miturut Pak Bardjo, kabeh ngalamat kang becik, janji panyuwu­ne tenanan ora mangro tingal.

Sukarno (70) warga Pleret kandha se­jatine Sendhang Kemuning iki becik kanggo lantaran panuwunan apa wae, nanging miturut pengalamane sing paling akeh ka­sile kanggo panyuwunan jodho lan pang­kat. Sarate sing kawogan kudu wani pasa 3 dina neptu 40 nganti ping pitu. Anggone siram tengah wengi ana Sendhang Kemu­ning ditibakake dina kang pungkasan. Upa­mane pasa Selasa Kliwon, Rebo legi, Kemis Paing, sirame malem Jemuwah Pon, terus sare ana angkur sewengi. Pa­dhatane wong padha gagal ing perangan pungka­san iki Akeh pengalaman aneh lan ora ke­temu akal kang dialami dening para pezia­rah sing padha tirakat ana papan kono. Kayata kerep diweruhi macan kang ulese putih memplak. Padhatane macan iku teka nalika peziarah lagi semedhi. Macan iku mung ngetoki wong sing lagi tirakat, ora ngganggu gawe apamaneh nganti natoni peziarah kang lagi semedi. Sebab macan putih iku sing nunggu pa­sareyane Panem­bahan senopati Ko­tagede. “Akeh sing padha percaya me­nawa nalika semedi di­pa­rani macan putih iku, tegese bakal kabul apa sing dadi pa­nuwune. Nanging yen kaweden lan kamigilanen mesthi wae ora kabul sing dadi panu­wunane,” critane Mbah Pujo

Mula tumrap para peziarah sing wis pengalaman menawa ana sing diparani we­wujudan macan putih, sing tirakat ora banjur padha mlayu, nanging mung padha  meneng wae. (Isti Nugroho).